12. Kalkınma Planı’nda vergiye ilişkin neler var?
2024-2028 dönemini kapsayan On İkinci Kalkınma Planı, bu makalenin yazıldığı tarih itibariyle TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmeye devam ediyordu.
İlgi duyan ve izleyenler için yeni Planda yer alan vergi konularını özetlemek ve bazılarıyla ilgili kısa değerlendirmeler yapmak istedim. Aşağıda, Planda yer alan sınıflamayı kullanmadım, politika ve hedefleri kendimce grupladım.
Vergi politikası ve tedbirleri
On İkinci Kalkınma Planı’nda, genel vergi politikasıyla ilgili olarak şu hedefler belirlenmiş:
- Vergi adaletini güçlendirici ve vergi tabanını genişletici reformların yapılması, vergi yapısının gelir dağılımını iyileştirecek şekilde gözden geçirilmesi, adalet, eşitlik, ödeme gücü ve artan oranlılık ilkeleri gözetilerek, vergilemenin gelir dağılımını iyileştirici etkisinin artırılması.
- Gelir dağılımında adaletin güçlendirilmesi ve sürdürülebilir gelirlerin artırılması için verginin tabana yayılması amacı doğrultusunda politikaların geliştirilmesi.
- Gelir, kurumlar, katma değer vergileri kanunları ile Vergi Usul Kanununun, vergilemede adalet, eşitlik, öngörülebilirlik ve şeffaflık ilkeleri temelinde, vergi tabanının genişletilmesine ve gönüllü uyumun artırılmasına destek veren, sade ve kolay uygulanabilir bir yapı oluşturmaya yönelik düzenlemelerin hayata geçirilmesi.
- Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde müktesebata ve üyesi olduğumuz diğer uluslararası kuruluşlarca vergisel alanda belirlenen standartlara uyum çalışmalarına devam edilmesi.
- Dijital olarak alınıp satılabilen ve transfer edilebilen, dijital bir değeri temsil eden sanal varlıklar kullanılarak yapılan işlemlere yönelik mevzuat çalışmalarının sürdürülmesi.
- Kamu gelirlerinin tahsilat performansının artırılması, vergi cezalarının caydırıcılığının güçlendirilmesi.
Vergilemede, başta adalet, eşitlik, öngörülebilirlik ve şeffaflık ilkeleri temelinde verginin tabana yayılmasına yönelik çalışmalar yapılması hedefi, daha önceki Plan ve Programlarda yer alan hedefle aynı. İşin doğası gereği bu da son derece olağan. Süreklilik gerektiren hedefler. Yeni hedeflerden AB müktesebatına uyum ve uluslararası kuruluşlarca belirlenen standartlara uyum çalışmalarının devam etmesi hedefi önemli.
On Birinci Kalkınma Planı’nda, gelir ve kurunlar vergilerinin tek bir kanunda birleştirilmesi ve yeni bir Vergi Usul Kanunu çıkarılması hedefi vardı ancak bundan vazgeçildi, hedef gerçekleşmedi. Yeni planda, aynı hedef yok, belli ilkeler çerçevesinde vergi kanunlarında değişiklikler yapılması hedefleniyor.
Teşvik politikası ve tedbirleri
- Devlet yardımlarının seçici, belirli bir süreyle sınırlı, aynı zamanda müteşebbisin yatırım ve/veya üretim kararı almasında etkili olacak şekilde sürdürülmesi.
- Farklı kurumlar tarafından verilen benzer nitelikteki devlet yardımlarının birleştirilerek sadeleştirilmesi ve uyumunun sağlanması.
- Devlet yardımlarına ilişkin izleme mekanizması oluşturulması ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonun sağlanması.
- Devlet Yardımları İzleme Sistemi (DYİS) kurulması ve devlet yardımı uygulayan kamu kurum ve kuruluşlarının DYİS’e entegrasyonunun sağlanması.
- İmalat sanayiinde;
- i) Başta proje bazlı teşvikler olmak üzere tüm devlet yardımlarının ürün bazlı yapılan çalışmalar çerçevesinde yürütülmesi, seçilen alanlardaki projelerin takibi ve yönlendirmesinin sağlanması, ürün ve teknoloji geliştirme süreçlerinin iyileştirilmesi.
- ii) Uygun yatırım yerlerinin yaşam alanlarına erişilebilirlik, beşeri ve sosyal imkânlar gözetilerek geliştirilmesi, artırılması ve tahsis süreçlerinin kolaylaştırılması.
Hem yatırım teşviklerinin hem de istihdam teşvik ve desteklerinin sadeleştirilmesine öncelikle ihtiyaç olduğunu düşünüyorum. Başka teşviklerde de aynı ihtiyaç var ama belirlenen iki alan öne çıkartılması gereken ve öncelikle üzerinde çalışılması gereken alanlar.
Yeşil dönüşüm
- Yeşil dönüşüm kapsamında emisyon azaltımına yönelik uluslararası taahhütlerin gerçekleştirilmesinde maliye politikası araçlarından yararlanılması.
- Karbon vergisi niteliği taşıyan vergilerin gözden geçirilmesi ve tamamlayıcı karbon vergisi dâhil karbon fiyatlandırma araçlarının kalkınma ve yatırım ortamı üzerinde yol açacağı ekonomik ve sosyal etkilerin analiz edilmesi.
- Enerji tüketiminde verimliliğin artırılması, iklim değişikliği ve çevre kirliliği ile mücadele edilmesine yönelik vergi uygulamalarına devam edilmesi.
- Yeşil ve dijital dönüşüm için kimya sektörüne yönelik ihtiyaçların belirlenerek, gerekli yatırımların teşviki.
- Başta hidrojen ve amonyak olmak üzere, yakıt ve kimyasalların yeşil teknolojilerle üretimine yönelik yatırımların desteklenmesi.
- Sınırda karbon düzenleme mekanizmasına, Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)’ne ve AB REACH Tüzüğündeki güncellemelere uyum sağlanması.
Vergi indirim ve istisnalarının daraltılması
- Vergi harcamalarının gözden geçirilerek, etkin olmayan istisna, muafiyet ve indirimlerin kaldırılması.
- Muafiyet, istisna ve indirimlerin uygulanmasında yoksulluk sınırı eşiğinin de dikkate alınması.
Planda, istisna ve muafiyetlerden etkin olmayanların kaldırılması hedeflenmiş. Bu hedef geçmiş Plan ve Programlarda hep yer aldı ancak önemli bir ilerleme sağlanamamıştı. Ancak bu yıl içerisinde hedefin hayata geçmesi konusunda ilk adımlar atıldı. 6 Şubat 2023 tarih ve 7456 sayılı Kanun’la; taşınmaz satışında 1984 yılından beri uygulanan kurumlar vergisi ve katma değer vergisi istisnaları ile girişim sermayesi yatırım fonları katılma payları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden elde edilen gelirler için uygulanan istisna hariç olmak üzere, diğer yatırım fonlarından elde edilen gelirler için uygulanan kurumlar vergisi istisnasına son verildi. Bu sürecin uzun vadede devam edeceği anlaşılıyor.
Kayıt dışı ekonomiyle mücadele
- Kayıt dışılıkla mücadelenin, yapay zekâ, büyük veri gibi teknolojik imkânlar destekli risk analiz faaliyetleriyle ve tüm tarafların etkin katılımıyla yürütülmesi.
- Vergi sisteminin, dijital faaliyetlerdeki kayıt dışılığı kavrayacak ve yatırım ortamının cazibesini artıracak şekilde geliştirilmesi.
- Kayıt dışı istihdama yönelik denetim faaliyetlerinin artırılması.
Kayıt dışı ekonomiyle mücadele uzun soluklu, çok boyutlu, kararlılık ve süreklilik isteyen bir süreç. Son yıllarda özellikle teknolojik olanaklar da kullanılarak önemli adımlar atıldığı da açık.
Kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin devam edeceği zaten beklenen bir durum. Yeni Planda, kayıt dışıyla mücadeleye devam edileceği yeniden teyit edilmiş.
İdari yapı ve uygulamalarla ilgili tedbirler
- Vergi sosyolojisi dikkate alınarak gönüllü uyum, öngörülebilirlik ve şeffaflık ilkeleri çerçevesinde vergi hizmetlerinin geliştirilmesi.
- Kamuoyunun ve paydaş kurumların daha çok yararlanabileceği çeşitli vergi istatistikleri ve analizlerinin detaylı ve düzenli olarak yayımlanacağı bir mekanizma oluşturulması.
- Vergi sisteminde dijital dönüşüme daha hızlı uyum sağlanması, dönüşümle sağlanan fırsat ve kolaylıklardan daha fazla yararlanılabilmesi ve risklere karşı gerekli önlemlerin hızla alınabilmesi için ihtiyaç duyulan fiziki, beşeri ve teknolojik altyapının geliştirilmesi.
- Teknolojik gelişmelerden yararlanılarak vergi idaresinin dijital kapasitesinin artırılması, kamu kurumları arasındaki koordinasyonun güçlendirilmesi.
- Temassız ve kâğıtsız vergi dairelerinin hayata geçirilmesi.
- Mükelleflere sunulan hizmetlerin ve uygulamaların etkinliğinin artırılması, yeni nesil iletişim kanalları kullanılarak mükelleflere 7/24 gerçek zamanlı hizmet sunulması.
- Mükelleflerin beyanlarının doğruluğunu sağlamaya yönelik olarak banka hesapları, nüfus kayıtları ve kamu kurumlarında bulunan diğer idari verilerin entegrasyonu ile etkin bir kontrole tabi tutulmasına yönelik altyapı çalışmalarının sürdürülmesi.
- Gayrimenkul değerlemesi için taşınmazların güncel değerlerini ilgili kurumlarla koordinasyon ile kayıt altına alan bir veri tabanı oluşturulması ve bilgisayar destekli toplu değerleme yöntemlerinin uygulanmasına yönelik çalışmaların yürütülmesi.
Mükellef hizmetleri alanında Gelir İdaresi son yıllarda önemli olumlu adımlar attı. Öne çıkan teknoloji kullanımı bu konuda İdareye önemli olanaklar sağladı. Bu alanda çalışmaların uzun vadede artarak devam edeceği anlaşılıyor.
Buna karşılık, vergi istatistiklerinin kamuoyuyla paylaşılması konusu, Mali İdare’nin en başarısız olduğu alan. On Birinci Kalkınma Planı’nda da daha detaylı ve açıklayıcı vergi istatistiklerinin düzenli olarak kamuoyuyla paylaşılması hedefi vardı ancak bu alanda olumlu bir gelişme olmadı. Gelir İdaresinin internet sitesine girerseniz, mevzuat ağırlıklı olduğunu, vergi istatistiklerinin ise bütçe dokümanlarında yer aldığı kadar olduğunu görürsünüz. Umarım planda belirtilen eylem gerçekleşir ve vergi istatistikleri özellikle bilim insanlarının, STK’ların, bu konularda düşünen, fikir üreten, yazan, uygulamanın içinde olanların kullanımına açılır.
(EKONOMİ Gazetesinde yayınlanmış olup Sn. Bıyık’ın özel izni ile yayınlanmaktadır.)