İmdat TÜRKAYGiriş: 19.02.2017 - 22:52Güncelleme:19.02.2017 - 23:00

3011OKUNMA

Vergi ve Cezada İdari Başvuru Yolu: Uzlaşma

Özet: Uzlaşma uygulaması ilk olarak Türk Vergi Sistemine 1963 yılında girmiştir. İlk halinde sadece tarhiyat sonrası uzlaşma yer alırken, daha sonra 1986 yılında tarhiyat öncesi uzlaşma kurumu yürürlüğe girmiştir. Vergi İdaresi tarafından mükellefler hakkında yapılan tarhiyatlarda mükelleflerin idari başvuru yolları uzlaşma, dava açma, cezalarda indirim ve idari mercilere başvurudur. Vergi dairesince yapılan tarhiyatlarda mükelleflerin sıkça başvurduğu idari başvuru yollarından biri de uzlaşma talebidir. Uzlaşma hükümleri vergi idaresi ile mükellefler arasında, verginin tarh edilmesi ve/veya cezanın kesilmesinden kaynaklanan uyuşmazlıkların, yargı organlarına intikal etmeden çözümlenmesini sağlamaktadır. Vergi idaresince yapılan inceleme sonucunda ortaya çıkan fark matrah üzerinden ikmalen, re’sen veya idarece vergi tarh edilmektedir. Söz konusu tarhiyat mükellefe ihbarname ile tebliğ edilmekte ve ihbarnameyi tebellüğ eden mükellefler yargı yoluna başvurmadan önce uzlaşma talebinde bulunabilmektedir. Ayrıca, tarhiyat öncesi uzlaşma ile vergi incelemesine dayanarak salınacak vergi ve cezalarda henüz vergi salınmadan ve ceza kesilmeden önce İdare ile mükellef görüşerek uzlaşma sağlayabilmektedir. 

1. GİRİŞ

Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlüğünde uzlaşma; “Aralarındaki düşünce ve çıkar ayrılığını, karşılıklı ödünlerle kaldırılarak uyuşmak, karşılıklı anlaşmak, mutabık kalmak,  uyuşma, uzlaşı, uzlaşım, mutabakat, konsensüs, karşıtlar arasındaki anlaşmazlıkların ortadan kaldırılması yoluyla birlik sağlama, uygulanacak işlerde tartışma yoluyla bir bütünlük ve birliğe varma, bireylerin ya da toplumsal kümelerin, toplumsal değerlerin paylaşılmasında karşılıklı ödünlerle aralarında bir anlaşmaya varmaları” şeklinde tanımlanmaktadır. Kamu alacağının uzun yargı süreçlerine maruz kalmadan hızlı ve etkin bir şekilde tahsili amacıyla, birçok ülkenin vergi sisteminde de yer alan Uzlaşma Müessesesi, Türk Vergi Sisteminin usul kanunlarından biri olan 213 sayılı Vergi Usul Kanununa 28.02.1963 tarihinde yayımlanan 205 sayılı Kanun ile girmiştir.  Vergi İdaresi ile vergi yükümlüsünün (veya ceza muhatabının) aralarındaki uyuşmazlığı karşılıklı görüşme, tartışma ve pazarlık yöntemleriyle çözmeleri esasına dayalı bulunan bu yolun adı pozitif hukukumuzda “Uzlaşma” dır.  Uzlaşma, sözcük olarak, birden çok kişinin aralarında mevcut ya da ileride çıkması olası düşünce ve çıkar ayrılığını, karşılıklı ödünler vererek, gidermelerini (veya giderilmesi konusunda anlaşmalarını) anlatmaktadır. Bu tanımın, Vergi Hukukuna, vergi uyuşmazlıkları ile ilgili olarak uygulanması durumunda, uzlaşma sözcüğünün verginin alacaklısı olan Vergi İdaresi ile borçlusu olan vergi yükümlüsünün veya ceza muhatabının aralarında doğmuş ya da doğacak uyuşmazlığı, karşılıklı ödünlerle, gidermek üzere anlaşmaları demek olacağı söylenebilir. Bu tanım, pozitif hukukumuzda, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olmak üzere iki ayrı uzlaşma müessesesi öngörülmüş olunmasıyla da uyuşmaktadır. Vergilendirmede verimlilik ilkesi gereği, olması gerekenden az, fakat zamanında toplanan vergiyi, olması gereken miktarda ancak gecikilerek toplanana yeğleyen yasa koyucu, yargısal çözümlerin sözünü ettiğimiz gerçeğini de dikkate alarak, vergi toplama işlevinin yarattığı uyuşmazlıkların çözümünde, idari bir yol öngörme gereği duymuştur. Vergi idaresi ile mükelleflerin aralarındaki uyuşmazlığı karşılıklı görüşme, tartışma ve pazarlık yöntemleriyle çözmeleri esasına dayanan bu yolun adı, pozitif hukukumuzda “uzlaşma” dır.

Uzlaşma, mükellef adına yapılan tarhiyatı yargıya intikal ettirmeden önce vergi idaresi ile görüşerek tahakkuk edecek vergi ve ceza hususunda anlaşmak için başvurulabilen idari bir çözüm yoludur. Türk vergi sisteminde uzlaşma, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir. Yapılan bir tarhiyatla ilgili olarak mükellefler bunların yalnızca birinden faydalanabilir. Uzlaşma müessesesi, mükellef ile vergi idaresi arasındaki vergi uyuşmazlıkları yargı sürecine gitmeden önce hukuken çözüme kavuşturan 213 sayılı Vergi Usul Kanununda yer alan yasal bir kurumdur. Uzlaşmanın kapsamı, genel esasları, yapılışı ve hukuksal sonuçları yasa ile belirlenir. Uzlaşma doğurduğu sonuçlar itibariyle hem idari bir işlem hem de vergi ve cezayı kısmen veya tamamen kaldırabildiği için yasal bir işlemdir. Yaygın ve geniş bir uygulama alanı olan uzlaşma uygulaması sadece ülkemizde değil, ABD, İngiltere ve Fransa gibi ülkelerde de uygulanmaktadır.

Gelir İdaresi uzlaşma hükümlerine ilişkin uygulama esasları halen yürürlükte bulunan Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmeliği ve Uzlaşma Yönetmeliği ile yürütülmektedir. Bu çalışmada, vergi uyuşmazlıklarının idare ile çözümünde sıkça kullanılan bir yöntem olan uzlaşma müessesesini tarhiyat sonrası uzlaşma ve tarhiyat öncesi uzlaşma olarak etraflıca incelenecektir.

2. MÜKELLEFLERİN HAKLARI
Türk Vergi Sistemi beyan esasına dayandığı için vergi matrahı mükellefler tarafından tespit edilerek, belirlenen sürelerde beyan edilmektedir. İdari bir işlem olan vergi tarhiyatı da vergi alacağının mükellefin beyan ettiği ilgili matrah üzerinden hesaplanıp, miktar olarak tespit edilmesidir. Mükellefin idareye bildirdiği vergi matrahının kanunlara uygunluğu ve doğruluğu vergi idaresi tarafından her zaman incelenebilmektedir. Vergi İdaresince ikmalen, re’sen veya idarece bir tarhiyat yapılması sonucunda mükellefe tebliğ edilen vergi/ceza ihbarnamesi sonrasında, yapılan bu idari işleme karşı mükelleflerin/vergi sorumlularının genel ve özel olmak üzere vergi kanunlarından gelen birçok hakları bulunmaktadır. Ancak bu haklardan yararlanabilmek için, mükelleflerin belirlenen sürelerde uygun idari mercilere başvuru yapmaları gerekmektedir.

DEVAMI İÇİN TIKLAYINIZ