Tuhaf Vergilerden Bir Demet Daha
Önceki yazımızda eski çağlarda uygulanan bazı sayıda garip, olağandışı ve tuhaf vergiden söz etmiştik. Bu vergilerin bir kısmı devlete ek gelir sağlama amacına yönelik iken, bir kısmı sosyal değişimleri teşvik amacıyla konulmuşlardı. Konuluş amacı ne olursa olsun vergide her zaman bir zor alım vardır ve vergiyi alan egemenlik gücüne sahip kişi ve kurumlardır. Bu güce sahip olanlar eskiden imparator, kral, sultan vs. adlar altında hüküm süren monarklardı. Günümüzde ise ancak devletler vergi toplayabiliyorlar.
Çoğumuz Magna Carta’yı bir şekilde biliyor veya duymuşuzdur. Bilindiği üzere Magna Carta "Büyük Özgürlük Fermanı” olarak da adlandırılan 1215 yılında imzalanmış bir İngiliz belgesidir. Bu belge ile kral ilk kez yetkilerini kısıtlamış ve halka bazı hak ve özgürlükler tanımıştır. Günümüzdeki anayasal düzene ulaşana kadar yaşanılan tarihi sürecin en önemli basamaklarından birisidir.
Aslen, Papa III. Innocent, Kral John ve baronları arasında, kralın yetkileri hususunu karara bağlamak amacıyla imzalanmıştır. Bu belge ile Kral, bazı yetkilerinden feragat etmeyi, kanunlara uygun davranmayı ve hukukun kendi arzu ve isteklerinden daha üstün olduğunu kabul etmiştir.
Bu sürece giden en önemli unsurlar arasında kralın vergileme yetkisi vardı. Dolayısıyla vergileme ilgili olarak alınan kararlar da Magna Carta’nın önemli kuralları arasında yer almıştır. Buna göre kral, uyruğunun onayını almadan yeni vergi almayacak, vergi oranlarını artırmayacak, özgür kişileri haksız yere tutuklatmayacak, hapis ve sürgün edemeyecekti.
Günümüzde “vergilemede yasallık” olarak adlandırılan vergileme ilkelerinin ilk dayanağının oluşturulduğu İngiltere vergicilik tarihi açısından temel referans kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Bu açıdan İngiliz tarihindeki ilginç vergilerden bazılarına aşağıda yer verdik. Dikkatle bakıldığında neredeyse konulan her vergi için insanların bir kaçma veya kaçınma yöntemine başvurduğunun görüyoruz.
- İngiliz Kralı 1. Henry, "scutage" adı verilen bir vergiyi ödemeleri koşuluyla şövalyelerinin kendi hesabına savaşmaktan muaf olmalarına olanak sağladı. Bu vergi başlangıçta yüksek değildi. Ancak Kral John işbaşına geldiğinde bu verginin oranını % 300’e yükseltti. Bu aşırı vergi oranının, kralın gücünü sınırlayan Magna Carta'nın oluşmasına katkıda bulunan unsurlardan birisi olduğunu iddia edilir.
- Bilindiği üzere Oliver Cromwell bir İngiliz siyaset adamı, asker ve devlet yöneticisi olup İngiltere'nin yönetim biçimini krallıktan Cumhuriyet'e çevirmiş ama 1650'den ölünceye kadar Devlet Koruyucu Lordu unvanı ile ülkeyi tek başına idare etmiştir. Ölümünden sonra ise İngiltere’de monarşiye tekrar dönülmüş ve Kral II. Charles tahta çıkmıştır. Cromwell yönetimdeyken muhalifleri olan soylulara, sahip oldukları mülkün % 10’nuna karşılık gelen bir vergi koymuştu. Topladığı bu vergi gelirlerini ise soylular aleyhine yaptığı faaliyetlerde kullanmıştır.
- Oyun kâğıtlarından 16. Yüzyılın başlarından beri vergi alınırken 1710 yılında İngiliz devleti oyun kâğıtları ve zar üzerinden aşırı ölçüde vergi almaya başladı. Bu durum vergiden kaçınmak amacıyla ülkede sahte oyun kâğıdı üretimini teşvik etmiştir. Anılan vergi 1960 yılında kaldırılmıştır.
- 1660 yılında İngiltere’de şömineler üzerinden bir vergi getirilmişti. Bunun üzerine evinde şöminesi olanlar vergiyi ödememek için bunları tuğlalarla kaplayarak iptal etmişlerdir. Söz konusu vergi 1689 yılında yürürlükten kaldırılmıştır.
- 1696 yılında İngilizler her evdeki pencere sayısı ölçüsünde alınması öngörülen bir “pencere vergisi”ihdas ettiler. Bu durum vergiden kaçınmak amacıyla çok az sayıda penceresi olan evlerin yapılmasına yol açtı. Sağlık koşulları üzerinde yarattığı olumsuz etki göz önüne alınarak bu vergi 1851 yılında yürürlükten kaldırıldı.
- 1700’lü yıllarda İngiltere’de tuğla üzerinden vergi alınmaya başlandı. Bina inşa edenler zamanla daha az vergi ödemek için daha büyük tuğla kullanılabileceğinin farkına vardılar. Duruma uyanan İngiliz yetkililer bu defa büyük tuğlalar üzerinde daha yüksek vergi uygulamaya başladılar. Tuğla vergisi 1850 yılında kaldırılmıştır.
- 1712 yılında İngiltere duvar kağıdına vergi koydu. İnşaatçılar bunun üzerine sade duvar kağıtları kullanıp üzerlerine çizdikleri desenleri boyamış ve bu vergiden de kaçınmayı başarmışlardır.
- 1784 yılında İngilizler şapkaya vergi uygulamaya başladılar. Bu vergiden kaçınmak amacıyla üreticileri ürünlerini “şapka” yerine “baş giysisi”adı altında üretmeye başladılar. Anılan vergi 1811 yılına kadar uygulamada kaldı.
- 1789 yılında İngiltere’de mum vergisi uygulanmaya başlandı. İnsanların üretim lisansı almadıkça ve ilgili vergiyi ödemedikçe kullandıkları mumu yapmaları yasakladı. 1831 yılında mum üzerinden alınan verginin kaldırılmasıyla birlikte mum kullanımı yaygınlaşmaya başladı.
- 1795 yılında o zamanlar erkek ve kadınların taktıkları peruk üzerine sıkılan aromatik tozlar üzerinden vergi alınmaya başlandı. Bu durum ülkedeki peruk kullanımını ciddi şekilde azalmıştır.
- Tuz tarih boyunca tüketilmesindeki zorunluluktan dolayı vergilenen temel maddeler arasında yer almıştır. İngilizler tuzu vergilemiş; tuz vergisi Gandi’nin Hindistan’da buna karşı sergilediği barışçıl protestolar üzerine dünyanın ilgisini çekmeye başlamıştır.
- İngilizlerin, televizyonlardan alınan bir vergisi bulunmaktadır. Evinde televizyonu olanlar her biri için “televizyon harcı” adı verilen yıllık bir harç ödemek mecburiyetindedirler. Ödenen bu harçlar BBC yayınlarının finansmanında kullanılmaktadır. Her ikisinin de kullanıldığı dönemlerde renkli televizyonlar için ödenen harç tutarı siyah beyaz olanlara nazaran daha yüksekti. İlginç olan şey, görme özürlüler için getirilen istisnadır. Görme özürlüler, sahip oldukları televizyonlar için normal tarifenin yarısı tutarında vergi ödemekle yükümlü tutulmuşlardır. Bu vergiyi ödememek İngiltere’de adli ceza gerektirmektedir. 2012 yılında bundan dolayı 155.000 kişi tutuklanarak cezaya çarptırılmıştır.