Yeni Ekonomi Programı ve Merkezi Yönetim Bütçesi
Yeni Ekonomi Programı 2020-2022 Hazine ve Maliye Bakanı sayın Berat Albayrak tarafından 30.09.2019 tarihinde kamuoyuna açıklandı. Geçen yıl Yeni Ekonomi Programı 2019-2021 de 20.09.2018 tarihinde kamuoyuna açıklanmıştı.
Bu yazımızda Merkezi Yönetim Bütçesi bakımından 2019’a ilişkin ne öngörülmüşte gerçekleşen ne oldu hususunu analiz etmeye çalıştık. Ayrıca 2020 için öngörülerden de kısaca söz edeceğiz.
2019 Yılı İçin Bütçe Hedefleri
Geçen yılda da bütçe hazırlık süreci başlamadan önce ilan edilen program henüz 2018 sona ermediği için 2018 yıl sonu gerçekleşme tahminleri esas alınarak 2019 yılı gelir ve harcama tahminleri yapılmıştı.
Buna göre 2018 yılı gerçekleşme tahmini ve buna dayanarak yapılan 2019 tahmini ve değişim oranları aşağıdaki tabloda özetlenmektedir.
| 2018 Gerçekleşme Tahmin (Milyon TL) | 2019 Hedef (Milyon TL) | 2019 Hedef Artış | |
|---|---|---|---|
| Harcamalar | 821,8 | 961,0 | 16,9% |
| Faiz Hariç Harcamalar | 745,4 | 843,7 | 13,2% |
| Faiz Giderleri | 76,4 | 117,3 | 53,5% |
| Gelirler | 749,6 | 880,4 | 17,4% |
| Genel Bütçe Vergi gelirleri | 630,5 | 756,5 | 20,0% |
| Diğer Gelirler | 119,1 | 123,9 | 4,0% |
| Bütçe Dengesi | -72,2 | -80,6 | 11,6% |
| Faiz Dışı Denge | 4,2 | 36,7 | 773,8% |
Görüldüğü üzere faiz hariç harcamaların %13,2, faiz harcamalarının ise %53,5 oranında artması öngörülmüştür.
Buna karşılık vergi gelirlerinin %20, vergi dışı gelirlerin %4 oranında artması öngörülmüştür.
2018 yıl sonu bütçe gelir gerçekleşmesi program hazırlanırken öngörülenden oldukça faklı olmuştur. Gerçekleşme rakamları ve bu gerçekleşme rakamlarına göre 2019 hedefin kıyaslanmasına aşağıdaki tabloda yer verilmektedir.
| 2018 Gerçekleşme (Milyon TL) | 2019 Hedef (Milyon TL) | 2019 Hedef Değişim | |
|---|---|---|---|
| Harcamalar | 830,8 | 961,0 | 15,7% |
| Faiz Hariç Harcamalar | 756,8 | 843,7 | 11,5% |
| Faiz Giderleri | 74 | 117,3 | 58,5% |
| Gelirler | 758 | 880,4 | 16,1% |
| Genel Bütçe Vergi gelirleri | 621,5 | 756,5 | 21,7% |
| Diğer Gelirler | 136,5 | 123,9 | -9,2% |
| Bütçe Dengesi | -72,8 | -80,6 | 10,7% |
| Faiz Dışı Denge | 1,2 | 36,7 | 2958,3% |
2018 yıl sonu sonunda harcamalar öngörülenin 9 milyar üzerinde vergi gelirleri ise öngörülenin 9 milyar altında gerçekleşmiştir. Ancak vergi dışı gelirlerin öngörülenin 16 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi sonucu bütçe dengesi önemli bir sapma göstermemiştir. Bu dönemde imar affı ve bedelli askerlik gelirleri bütçe dengesini kurtarmıştır.
2019 Yıl Sonu Bütçe Gerçekleşme Tahmini
Yeni açıklanan program geçen yıl olduğu gibi öncelikle 2019 yıl sonu Bütçe gerçekleşmesinin ne olacağını tahmin ederek işe koyulmaktadır. 2019 yıl sonu bütçe gerçekleşme tahmini ve bunun 2018 e göre değişim oranlarını gösteren tablo aşağıdaki gibidir.
| 2018 Gerçekleşme (Milyon TL) | 2019 Gerçekleşme Tahmini (Milyon TL) | Değişim | |
|---|---|---|---|
| Harcamalar | 830,8 | 992,4 | 19,5% |
| Faiz Hariç Harcamalar | 756,8 | 889,3 | 17,5% |
| Faiz Giderleri | 74,0 | 103,1 | 39,3% |
| Gelirler | 758,0 | 867,4 | 14,4% |
| Genel Bütçe Vergi gelirleri | 621,5 | 667,6 | 7,4% |
| Diğer Gelirler | 136,5 | 199,8 | 46,4% |
| Bütçe Dengesi | - 72,8 | - 125,0 | 71,7% |
| Faiz Dışı Denge | 1,2 | - 21,9 | -1925,0% |
Buna göre 2019 yılında faiz dışı harcamalar %17,5 oranında artmıştır. Oysaki Bütçede öngörülen artış %11,5 tir. Faiz harcamaları ise bütçede öngörülenin altında kalmıştır.
Vergi gelirleri 2019 yılında %7,4 oranında artmışken Bütçede öngörülen artış oranı %21,7’dir.
Vergi dışı diğer gelirler ise %46 oranında artmış oysaki Bütçede bir artış değil %9,2 oranında bir düşüş öngörülmüştür.
Bu çerçevede 2019 yılı bütçesi hedeflerini önemli ölçüde aşmıştır. Bütçenin 2019 yıl sonu gerçekleşme tahmini ve bunun yıl başındaki hedeflerle kıyaslanması ve sapma oranları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
| 2019 Hedef (Milyon TL) | 2019 Gerçekleşme Tahmini (Milyon TL) | Fark (Milyon TL) | Sapma Oranı | |
|---|---|---|---|---|
| Harcamalar | 961 | 992,4 | 31,4 | 3,3% |
| Faiz Hariç Harcamalar | 843,7 | 889,3 | 45,6 | 5,4% |
| Faiz Giderleri | 117,3 | 103,1 | -14,2 | -12,1% |
| Gelirler | 880,4 | 867,4 | -13 | -1,5% |
| Genel Bütçe Vergi gelirleri | 756,5 | 667,6 | -88,9 | -11,8% |
| Diğer Gelirler | 123,9 | 199,8 | 75,9 | 61,3% |
| Bütçe Dengesi | -80,6 | -125 | -44,4 | 55,1% |
| Faiz Dışı Denge | 36,7 | -21,9 | -58,6 | -159,7% |
Buna göre 2019 yılında faiz hariç harcamalar öngörülenin 45,6 milyar TL üzerinde, faiz harcamaları ise öngörülenin 14,2 milyar TL altında gerçekleşmiştir.
Buna karşılık vergi gelirleri öngörülenin 88,9 milyar TL altında, diğer gelirler ise öngörülenin 75,9 milyar TL üzerinde gerçekleşmiştir.
Bütçenin 80,6 milyar TL açık vermesi öngörülmüşken açık 125 milyar TL olmuştur.
36,7 milyar TL faiz dışı fazla verilmesi öngörülmüşken, 21,9 milyar TL açık vermiştir.
Bütçeyi Merkez Bankası ihtiyatları bile kurtaramamıştır. Ayrıca 2019 yıl sonunda bu gerçekleşme tahminlerinin içine sığamama olasılığını da göz önünde bulundurmak gerekir.
2020 Yılı Bütçe Tahmini
2019 yıl sonu gerçekleşme tahminleri baz alınarak yapılan 2020 yılı bütçe tahminine aşağıdaki tabloda yer verilmektedir.
| 2019 Gerçekleşme Tahmini (Milyon TL) | 2020 Hedef (Milyon TL) | Değişim | |
|---|---|---|---|
| Harcamalar | 992,4 | 1.095,4 | 10,4% |
| Faiz Hariç Harcamalar | 889,3 | 956,5 | 7,6% |
| Faiz Giderleri | 103,1 | 138,9 | 34,7% |
| Gelirler | 867,4 | 956,6 | 10,3% |
| Genel Bütçe Vergi gelirleri | 667,6 | 784,6 | 17,5% |
| Diğer Gelirler | 199,8 | 172,0 | -13,9% |
| Bütçe Dengesi | - 125,0 | - 138,8 | 11,0% |
| Faiz Dışı Denge | - 21,9 | 0,1 | -100,5% |
2020 yılı için faiz hariç harcamalarının %7,6 oranında artacağı, faiz harcamaları için öngörülen artış oranı ise %34,7’dir. Özellikle faiz hariç harcamalar için öngörülen artış çok gerçekçi görülmemektedir.
Buna karşılık vergi gelirlerinin %17,5 oranında artması, vergi dışı diğer gelirlerin ise %13,9 oranında azalması öngörülmektedir. Öngörülen büyüme ve deflatör verileri karşısında vergi gelirlerinde %17,5 artış makul görünmemekle beraber bazı ekstra vergi artışı sağlayan önlemlerle bu artışın gerçekleştirilmesinin hedeflendiği anlaşılmaktadır.
Programda kamu maliyesi ile ilgili olarak bir takım politika ve tedbirlerin alınmasından da söz edilmektedir. Buna göre program süresinde,
- Etkin olmayan teşviklerin kaldırılacak,
- Etkin olmayan istisna ve muafiyetlerin kaldırılacak,
- Vergi alacaklarında yapılanmaya gidilmeyecek,
- Vergi incelemelerinde sektörel uzmanlaşma ve elektronik denetimin artırılacak,
- Gayrimenkul vergileme sistemi, tapu harçlarının ve emlak vergilerinin gerçek değerleri üzerinden alınmasını sağlayacak şekilde değiştirilecek,
- İmar değişikliklerinden kaynaklanan değer artışlarının vergilendirilmesi için mevzuat ve uygulama güçlendirilecek,
- İkinci ve sonraki konut alımlarında vergi, üretken olmayan yatırımların cazibesini azaltmak amacıyla gözden geçirilecek,
- Geçici gelir kaynaklarına karşılık kalıcı mahiyette harcama oluşturulmayacak,
- Kamu taşıt filo yönetim sistemi kurulacak,
- KİT’lerin verimlilikleri artırılacak,
- Kamu Özel iş birliği projelerinde etkinliği, verimliliği, ekonomikliği ve bütünlüğü sağlayacak çerçeve bir düzenleme yapılacak, KOİ Projeleri kamu yükümlülükleri ve bütçe dengeleri dikkate alınarak planlanacak ve yürütülecek,
- Program bazlı performans esaslı bütçeye geçilecek,
- Lüks ve ithal ağırlıklı ürün listesi güncellenerek vergilendirilecek,
- Sosyal Güvenlik sisteminin aktüeryal dengesini güçlendirecek politikalar izlenecek,
- Sosyal yardımlarda veri paylaşım alt yapısı tamamlanacak,
- Kamuda ilaç alımı tek elden gerçekleştirilecek,
- Kamu kuruluşlarında iç denetim kültürü yaygınlaştırılacak,
- Kamuda kadro ve pozisyonların iş tanımları yapılacak, çalışanların yetkinlikleri belirlenecek, norm fazlası personelin yeniden yerleştirilmesi yapılacak, performans değerleme sistemi oluşturularak ödüllendirme mekanizması oluşturulacak,
- Kamu borçlanmalarında kaynak ve Pazar çeşitliliği artırılacak,
- Kayıt dışı istihdamın azaltılmasına yönelik yönlendirici ve rehberlik içeren denetim faaliyetleri yoğunlaştırılacak,
- Devlet Malzeme Ofisinin merkezi tedarik yapısı güçlendirilecek.
Bu gelir ve harcama tahminleri ve alınması hedeflenen mali önlemler çerçevesinde önümüzdeki yıl da bütçenin 138,8 milyar TL açık vermesi öngörülmektedir. Böylece 2018 yılında %2 olan ve 2019 yılında %2,9 a yükselmiş olan bütçe açığının GSYH ya oranı, 2020 ve sonraki yıllarda da geçerli olacaktır.
Sonuç
2018 yılı bütçesini bir defalık gelir kalemleri olan imar affı ve bedelli askerlik gelirleri kurtarmış, 2019 yılı bütçesini vergi dışı olağanüstü gelirler bile kurtaramamıştır. Harcamalarda kalıcı tasarrufa gidilmeden, vergi yapısı değiştirilmeden, vergi idaresi güçlendirilmeden, vergi denetimi ve vergi tahsilatı ve dolayısıyla kayıt dışı ile mücadeleye önem verilmeden istikrarlı bir bütçe yapısına kavuşmak mümkün görünmüyor. Öte yandan program süresince bir vergi yapılanması veya affının olmayacağının bir politika ve tedbir unsuru olarak ifade edilmiş olması memnuniyet verici.