Elektronik para kuruluşlarının yükselişi
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişerek ekonomiyle bütünleşmesi sonucu, tüketicilerin istek ve ihtiyaçları daha fazla artmış ve farklılaşmıştır. İçinde bulunduğumuz çağda geniş bilgi ağları sayesinde, dünyanın her yanına sipariş verebilir veya sipariş gönderebiliriz. İnternet kullanımının yaygınlaşması ve e-ticaretin hacminin artması ile birlikte yeni ödeme sistemlerine ihtiyaç duyulmuştur.
Türkiye’de bilişim ve iletişim teknolojileri alanında yaşanan gelişmeler ışığında, kâğıt para ve diğer kâğıt bazlı ödeme araçları yerine otomatik ödemeler ve elektronik ödeme araçlarına hızlı bir geçiş yaşanmıştır.
2013 yılında yürürlüğe giren 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” ile ülkemiz mevzuatında “Ödeme kuruluşu” ve “Elektronik Para Kuruluşu” gibi kavramlar yer almıştır.
Elektronik para kuruluşu, 6493 sayılı Kanunun 2. maddesine göre elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişidir. Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri şekilde tanımlanmıştır.
Elektronik para kuruluşlarının tamamı 6493 sayılı Kanunun 18. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca elektronik para ihraç etmeye yetkilidir. 6493 sayılı Kanunun 18. maddesine göre, “5411 sayılı Kanun uyarınca faaliyet gösteren bankalar, Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi ve bu Kanun kapsamında elektronik para çıkarma izni verilen elektronik para kuruluşları dışındaki kişilerin elektronik para ihracı faaliyetinde bulunmaları yasaktır.” İfade edilmiştir.
Grafik 1: 2015-2024 Elektronik Para Kuruluşlarının Sayısı
Kaynak: BDDK 2019 Faaliyet Raporu ve www.tcmb.gov.tr verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır. 2023 verileri 16.02.2024 itibariyle kullanılmıştır.
Grafik 1’de yıllar itibariyle elektronik para kuruluşlarının sayısı verilmiştir. 2015’te 4 olan elektronik para kuruluşları 2024’de 57’e çıkmıştır.
6493 sayılı Kanunun 18. maddesine göre, Elektronik para kuruluşunun;
- “Anonim şirket şeklinde kurulması,
- Sermayesinde yüzde on ve üzerinde paya sahip olanların ve kontrolü elinde bulunduranların 5411 sayılı Kanunda banka kurucuları için aranan nitelikleri haiz olması,
- Pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,
- Nakden ve her türlü muvazaadan ari ödenmiş sermayesinin en az beş milyon Türk Lirası olması,
- Bu Kanun kapsamındaki işlemleri gerçekleştirebilecek yönetim, yeterli personel ve teknik donanıma sahip olması, şikâyet ve itirazlarla ilgili birimleri oluşturması,
- Bu Kanun kapsamında yürütecekleri faaliyetlerin sürekliliğine ve elektronik para kullanıcılarına ilişkin fon ve bilgilerin güvenliğine ve gizliliğine dair gerekli tedbirleri alması,
- Bankanın denetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması ”şarttır.
Elektronik para şirketleri; mobil cüzdanlar, ön ödemeli kartlar, sanal kartlar gibi çeşitli dijital ödeme araçları yanında daha düşük işlem masrafları ve daha hızlı işlem sürelerinden dolayı müşterilerce tercih edilmektedir.
Ziraat Bankası, Yemeksepeti, Vakıfbank ve Halkbank'ın ardından Garanti BBVA elektronik para kuruluşu olarak faaliyet göstermek için izin almıştır.
Özetle, dijital olarak her şeyin bir karşılığı varken, paranın da yeni bir forma dönüşerek dijital ortamda yerini almıştır. Özellikle de internet kullanımının artması ve insanların elektronik ticarete yönelmesiyle yeni ödeme araçları arayışına girilmişken, Elektronik Para ve Ödeme Kuruluşları bu ihtiyaçlara cevap vermişlerdir. Elektronik Para ve Ödeme Kuruluşları yeni nesil ödeme hizmetleri sunarak, tüketicilerin hayatını kolaylaştırmaktadır.
(1) Resmi Gazete (6493 Sayılı Kanun), (2013), Ödeme ve Menkul Kıymet Mutakabat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun. 27 Haziran 2013.
(2) Bülbül D, Öz, M .(2021). Elektronik Para Ve Ödeme Kuruluşlarının Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi Karşısındaki Durumu. Vergi Dünyası Dergisi, 1(477), 6 - 14.