Mobbing (psikolojik yıldırma) ve Türk İş Hukukundaki yeri
Mobbing (psikolojik yıldırma) kavramı
Mobbing, (psikolojik yıldırma), çalışanı iş yaşamından dışlamak amacıyla zorlama, yok sayma, rahatsız etme, taciz etme ve kötü davranışlarda bulunma gibi kasıtlı olarak uygulanan; bazen tedavisi mümkün olmayan rahatsızlıklara yol açan, bireyde kalıcı fiziki ve psikolojik etkiler bırakan bir süreçtir.
Duygusal saldırı olarak da nitelendirilebilen mobbing, saldırıya hedef olan kişi üzerinde psikolojik bir baskı yaratarak, onun çalışan kimliğini düzenli, sürekli ve ısrarcı saldırılarla ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır.
Mobbing; itibarsızlaştırma, yıldırma, bastırma, soyut şiddet, sindirme gibi anlam taşıyan her türlü davranışı, sözü, eylemi, hareketi ve yazıyı ifade eder.
İş hayatının aktif çalışanlarını, pasif çalışanlara dönüştürmeyi, onları yok etmeyi amaçlayan genellikle soyut fakat bazen somut bir saldırı biçimidir.
Yargı kararlarında mobbing
"Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre mobbing, “bir veya bir grup işçiyi sabote etmek için yapılan, zalimce, kötü niyetli, intikamcı, aşağılayıcı ve eleştirici tavırlarla kendini gösteren davranış biçimi” şeklinde tanımlanmaktadır.
Mobbingi; stres, tükenmişlik sendromu, işyeri kabalığı, iş tatminsizliği ya da doyumsuzluğu gibi olgulardan ayıran husus, belli kişinin belli bir amaca yönelik olarak hedef alınması, yapılan haksızlığın sürekli, sistematik ve sık oluşudur.
“Süreklilik göstermeyen, belli aralıklarla sık sık tekrarlanmayan, haksız, kaba, nezaketsiz veya etik dışı davranış mobbing olarak nitelendirilemez.” (22. Hukuk Dairesi 2020/230 E. , 2020/1601 K.)
“………… bir eylemin psikolojik taciz olarak kabul edilebilmesi için, bir işçinin hedef alınarak gerçekleştirilmesi, belli bir süreye yayılması ve bu durumun sistematik bir hâl alması gerekir. (9. Hukuk Dairesi 2022/4922 2022/6503)
Davacı işçiye yönelik sistematik, sürekli yıldırma, dışlama, sindirme biçiminde olmayan, işverenin genel yönetim anlayışından kaynaklanan ve tüm işçilere yönelik davranışlar bütünü mobbing olarak değerlendirilemez. (Yargıtay 9. HD. 07.10.2020 gün, 2017/16925 E, 2020/10963 K.)
İşçinin bir buçuk ay süreyle diğer işçilerden tecrit edilerek toplantı salonunda boş masada oturtturulması, diğer işçiler ve müşterilerle iletişim kurulmasına izin verilmemesi, çay servisinin engellenmesi, davacının bu nedenle psikiyatri servisinde tedavi görmesi, akabinde haklı olarak iş şartlarının düzeltilmesini istemesi üzerine toplantı odasının camlarının afişlerle kapatılması mobbinge yönelik davranışlar bütünüdür. (Bursa BAM 3.HD. 07.10.2020 gün, 2020/2643 E, 2020/1705 K.)
İşverenin işçiye karşı çalışma ilişkisine yakışmayacak şekilde kaba davranış sergilemesi ve işçinin küçültücü muameleye maruz bırakılması mobbing düzeyinde olmasa da kişilik haklarının ihlali sebebiyle işçinin haklı fesih imkanı vardır. (Yargıtay 22.HD. 20.02.2020 gün, 2017/27598 E, 2020/2999 K.)
Mobbingin (psikolojik taciz) ispatı
"Her ne kadar psikolojik tacize uğradığını iddia eden mağdur, bu iddiasını ispatlamakla yükümlü ise de psikolojik tacizin genellikle tacizi uygulayan ile tacize maruz kalan arasında gerçekleşen bir olgu olması karşısında olayların tipik akışı ve tecrübe kuralları göz önüne alınarak sonuca gidilmesinde yarar bulunmaktadır. Yaklaşık ispat olarak adlandırılan bu yaklaşım tarzı işin doğasına da uygundur." (9. Hukuk Dairesi 2022/4922 2022/6503)
Davacı işçiye yönelik bu baskıların varlığına ilişkin güçlü olgular ortaya konulduğunda, işçiye psikolojik baskı uygulanmadığını işveren ispat etmelidir. (Yargıtay HGK, 04.10.2018 gün, 2015/22-2274 E, 2018/1428 K.)
Mobbinge hedef olan insanlar, duygusal olarak mutsuz bir iş ortamında çalışmaya maruz kalırlar. Mobbing, kurbanların sağlığını etkiler ve konsantrasyonlarını düşürür. Ayrıca çalışanlar arasında iletişim ve grup çalışmalarını da kapsayan hoş olmayan ilişkilerin varlığı, genellikle iş verimliliğini de olumsuz olarak etkiler.
Bireysel ve örgütsel hatta toplumsal düzeyde ciddi olumsuz sonuçlar doğurabilen mobbing olgusunun farkına varılması, nedenlerinin belirlenmesi ve önlemlerin geliştirilmesi oldukça önemlidir.