20 yıl sonra ikinci enflasyon düzeltmesi
Son dönemde iş âleminin ve ekonomi yönetiminin gündeminde yer alan ve birincisi 2004 yılında yapılan enflasyon düzeltmesi, 20 yıl sonra yeniden yapılacak. 2023 yılı sonu (özel hesap dönemine tabi işletmelerde 2024’te biten hesap dönemi sonu) bilançolarında yer alan (parasal olmayan) varlıklar, 2024 yılında verilecek yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyanname verme süreleri içinde düzeltilmiş olacaktır. Konu ile ilgili VUK tebliğ taslağı, 18 Ekim 2023 günü Gelir İdaresi Başkanlığı internet sitesine konulmuş olup görüş ve önerilerin 3 Kasım 2023 tarihine kadar bildirilmesi istenmiştir. 2021, 2022 yılları ile 2023 geçici vergi dönemlerinde yasal koşullar oluştuğu halde ertelenen enflasyon düzeltmesi, 2024’te yapılacaktır.
Herkesin anlayacağı dilden söylemek gerekirse, paramızın satın alma gücündeki değişim (değer kaybı) nedeniyle işletmeye kayıtlı varlıkların nominal değerlerinin gerçeği yansıtması (belli ölçüde) sağlanmış olacaktır. İlk enflasyon düzeltmesinin yapıldığı 2004 sonrasında geçen 20 yıllık sürede ÜFE endeksinde yaklaşık 24 kat, dolar kurunda ise yaklaşık 21 kat artış olduğu dikkate alınırsa işletmelerde nominal değerleri ile kayıtlı eski varlıkların güncel değerlerini yansıtmaktan ne kadar uzak olduğu daha iyi anlaşılabilecektir. Halka açık şirketler, bağımsız denetime tabi şirketler ile yeniden değerleme, VUK Geçici Madde 31 ve 32’ye göre sürekli ya da geçici değerleme yapan şirketlerin mali tablolarında yer alan mevcut değerlerinin de belli ölçüde gerçeği yansıttığı söylenebilir. Düzeltme sonrasında, 2024 yılından itibaren yapılan değerleme nedeniyle ve elden çıkarma halinde; vergilendirme ile ilgili hesaplamalarda bu varlıkların yeni değerleri esas alınacaktır.
Yasal düzenlemeler
Enflasyon düzeltmesi VUK’un, “Enflasyon düzeltmesi, yeniden değerleme oranı ve yeniden değerleme” başlıklı Mükerrer Madde 298/A fıkrasında düzenlenmiştir. Maddenin A/1 bendinde;
“…. 1. Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10'dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutarlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer.…..”
şeklinde, enflasyon düzeltmesinin objektif koşulları belirlenmiştir. Cumhurbaşkanına, kanun maddesindeki oranları indirme yetkisi verilmiş; artırma yetkisi verilmemiştir. Bu nedenle 2021 yılında enflasyon düzeltmesinin yasal koşulları oluşmuş olmasına rağmen, 20.1.2022 tarih ve 7352 sayılı Kanunla VUK’na eklenen Geçici Madde 33 ile aşağıdaki düzenleme yapılarak 2024 yılına ertelenmiştir.
“Geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemleri itibarıyla) ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde mükerrer 298 inci madde kapsamındaki enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz
…….
31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez” …..
Maddedeki düzenlemelerle, 2021 ve 2022 yılları ile 2023 yılının geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapıl(a)mayacağı; şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın 2023 yılsonu mali tablolarının düzeltileceği hükme bağlanmıştır. Madde metnine ek olarak, 2023 yılı fiyat artışlarına göre enflasyon düzeltmesi koşulları da ayrıca oluşmuştur. 2024-26 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program ve piyasanın beklentileri dikkate alındığında; öyle anlaşılıyor ki 2024 ve 2025 yılları mali tabloları da (aksine bir yasal düzenleme yapılmazsa) enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Değerlendirme
Enflasyon düzeltmesi uygulaması, vergi mevzuatımıza 17.12.2003 tarih ve 5024 sayılı yasa ile girmiştir. VUK’un değerleme bölümünde radikal bir düzenleme ile 2004 yılı başında yürürlüğe girmek üzere enflasyon düzeltmesine yer verilmiştir. 1970 sonrası çift haneli enflasyon yaşayan Türkiye ekonomisinde yüksek enflasyon serisi 2000’li yılların başında da devam etmiştir. 2003 sonunda, önceki üç yılın tefe/üfe oranları toplamı (2001:%88,6;2002:%30,8;2003:%13,9=)%133,3 olarak gerçekleşince 5024 sayılı kanunla getirilen yeni düzenleme gereği, 2003 yılı sonu mali tabloları 2004 yılında enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuştur. Yasal düzenleme yürürlükte kalmaya devam etmiş ancak 2020 yılı sonuna kadar yasada öngörülen koşullar gerçekleşmediği için enflasyon düzeltmesi söz konusu olmamıştır. 2021 yılı sonuna gelindiğinde ise son üç yılın üfe oranları (2019:%7,36; 2020:%25,15; 2021:%79,89) toplamı %100’ü aşmış, 2021 yılı üfe oranı da %10’un üzerinde gerçekleşmiş olup 2021 sonu mali tablolarının 2022 yılında verilmesi gereken yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannameleri öncesinde düzeltilme zorunluluğu doğmuştur. Ancak yukarıda belirtilen VUK Geçici Madde 33 uyarınca; 2021, 2022 yılları ile 2023 yılının geçici vergi dönemlerinde yasal koşullar oluşmasına rağmen enflasyon düzeltmesi yapıl(a)mamıştır. 2022 yılında %97,72 olarak gerçekleşen, 2023 sonunda ise %50 seviyesinde gerçekleşmesi beklenen artış oranı ile birlikte son üç yılın ÜFE artış oranları toplamı ~%230’a ulaşmış olacaktır. 2023 yılsonuna ek olarak, 2024-25 yıllarında da yapılması beklenen enflasyon düzeltmesi işlemleri nedeniyle mali müşavirler ve şirketlerin mali işler departmanlarında çalışanları yoğun bir çalışma dönemi beklemektedir. Yapılacak düzeltme(ler)le, işletmelerin mali tabloları daha gerçekçi ve güncel değerleri gösterir hale gelirken; yüksek enflasyonun yol açtığı haksız vergileme yerine 2024 yılı ilk geçici vergilendirme döneminden başlayarak daha doğru bir vergilendirme söz konusu olabilecektir.
