Enflasyon düzeltmesinde geri sayım başladı
Eğer son anda bir yasal değişlik yapılmazsa Vergi Usul Kanununda düzenlenen enflasyon düzeltmesi otomatikman 2023 sonu itibariyle yürürlüğe girecek.
Vergi mükelleflerince, uzun yıllar yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle talep edilen ancak 2003 yılı sonuna kadar bu yönde karşılık bulmayan talepler, 5024 sayılı Kanunla “Enflasyon Düzeltmesi” olarak vergi sistemimize dahil olmuştu.
Ancak kaderin bir oyunu olsa gerek, uzun yıllar süren yüksek enflasyon için alınan tedbirlerin 2000’lerin başında sonuç vermesi nedeniyle enflasyon düzeltmesi, halk arasındaki adıyla “enflasyon muhasebesi” sadece 2004 yılında bir kez uygulandı.
2020 yılı sonuna kadar enflasyonun dizginlenmiş olması, yasada belirlenen enflasyon düzeltmesi şartlarını doğurmadığından bir daha enflasyon düzeltmesi yapma gereksinimi de doğmadı.
Türk basınında ilk kez Hüseyin Gökçe’nin 8 Aralık 2021’de “Enflasyon sınırı aştı, bilançoya düzeltme yolda” haberiyle bizim duyurduğumuz enflasyon düzeltmesi, yasal şartlar oluştuğu için Aralık 2021 itibariyle kendiliğinden devreye girmişti.
Ancak yasayı uygulayacak SMMM ve YMM’lerin hazır olmadığı gerekçesiyle TÜRMOB tarafından CHP’ye iletilen talep nedeniyle CHP tarafından TBMM’de 1 yıllık erteleme isteğiyle yasa teklifi verildi. Bu öneri Plan ve Bütçe komisyonunda AK Parti ve MHP oyları ile reddedildi.
Ancak hemen hemen aynı içerikle, ertelemeyi 1 yıldan 2 yıla çıkaran bir öneri ilerleyen haftalarda bu kez AK Parti milletvekillerince yasa teklifi olarak TBMM’ye sunuldu ve sadece İYİ Parti milletvekillerinin muhalefetine rağmen 7352 sayılı Kanun olarak 20 Ocak 2022’de kabul edildi. Böylece hiper enflasyona rağmen 2022 ve 2023 yılları enflasyon düzeltmesine tabi tutulamadı.
Enflasyon düzeltmesini devreye alan şartlar nelerdir?
Normalde üretici fiyat endeksinin (ÜFE) içinde bulunulan yılda %10’u, son üç yılda ise %100’ü aşması durumunda enflasyon düzeltmesi yapılması zorunludur.
Ancak 2022’de yapılan erteleme düzenlemesindeki hükme göre; enflasyon düzeltmesine ilişkin koşulların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın 31.12.2023 tarihli bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekiyor.
Enflasyon düzeltmesi nedir?
Paranın satın alma gücündeki aşınma nedeniyle gerçek durumu yansıtmayan bilançonun güncel satın alma gücü cinsinden düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.
Bir başka ifadeyle enflasyon düzeltmesi, parasal olmayan varlıkların ve kaynakların (Örneğin hammaddeler, malzemeler, ticari mallar, peşin ödenen giderler, iştirakler, bağlı ortaklıklar, arazi ve arsalar, binalar, makine, tesis ve cihazlar, taşıtlar, gayri maddi haklar, özel maliyet bedelleri, özsermaye kalemleri, borçlar, düzeltilmiş kâr/zarar, pasifte yer alan fonlar, karşılıklar …) güncel değerlerine getirilmesi işlemidir.
Enflasyon düzeltmesi ne değildir?
Yılsonunda hesaplanan ticari kâr ya da zararın bir katsayı yardımıyla enflasyondan arındırılarak gerçek kâr ya da zararın hesaplanması işlemi değildir.
Tüm işletmelerin daha az vergi ödemesi demek değildir. Bilançosunun yapısına göre enflasyon düzeltmesi sonucunda daha az ya da daha fazla vergi ödeyebileceklerdir.
Bütün vergi mükellefleri enflasyon düzeltmesi yapabilirler mi?
Bir işletmenin enflasyon düzeltmesi yapabilmesinin temel koşulu; gelir veya kurumlar mükellefi olmak ve bilanço esasına göre defter tutmaktır.
İşletme hesabı esasına göre defter tutan ticari kazanç mükellefleri, avukat, doktor, SMMM, YMM gibi serbest meslek erbabı, zirai kazanç elde edenler, kira geliri elde edenler, faiz, kâr payı vb. menkul sermaye iradı elde edenler ve ücret geliri elde edenler enflasyon düzeltmesi kapsamına girmiyorlar.
Öte yandan 2004 yılı enflasyon düzeltmesi uygulamasında net satışlar toplamı veya aktif büyüklüğü belirli bir tutarın üzerinde olan işletmeler zorunlu kılınmıştı.
Dolayısıyla 2024’te de Hazine ve Maliye Bakanlığı bu yönde bir belirleme yapacaktır. Bu durumda belli büyüklüğe sahip işletmeler enflasyon düzeltmesi kapsamına gireceklerdir.
2023 sonu itibariyle yapılacak bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ödenecek vergiyi değiştirecek mi?
Kapsama giren mükellefler her halükarda 2023 bilançosunu düzeltmeye tabi tutacaklar. Ancak vergi beyanları düzeltme öncesi tespit edilen kârlar/zararlar üzerinden yapılacaktır.
2023 yılı enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zarar hesabında gösterilecek, kâr vergiye tabi tutulmayacak geçmiş yıl zararı da zarar olarak dikkate alınmayacak.
İşletmeler 2023 sonunda kaç tür bilanço düzenleyecekler?
Enflasyon düzeltmesi kapsamına giren işletmeler 2023 sonu itibariyle 2 bilanço düzenleyeceklerdir: Bunlar enflasyon düzeltmesi yapılmamış bilanço, diğeri de enflasyon düzeltmesi yapılmış bilançodur.
2024’ten itibaren enflasyon düzeltmesi her geçici vergi döneminde yapılacak mı?
Şu anki ÜFE oranlarına göre; Vergi Usul Kanunundaki üretici fiyat endeksinin (ÜFE) içinde bulunulan yılda %10’u, son üç yılda ise %100’ü aşması durumunda enflasyon düzeltmesi yapılacağı hükmü gereği, 2024/1. geçici vergi döneminden itibaren vergisel sonuç doğuran enflasyon düzeltmesi yapılacak gözüküyor.
Çünkü Eylül 2023 itibarıyla son üç yıllık ÜFE artışı yüzde 433,84, yıllık ÜFE artışı ise yüzde 47,44 seviyesinde yer alıyor.
Ne zaman ki geçici vergi dönemi itibariyle enflasyon düzeltmesi şartları ortadan kalkarsa enflasyon düzeltmesi de sona erecektir.
Enflasyon düzeltmesi her işletme için aynı yönde mi sonuç doğurur?
Tüm işletmeler için enflasyon düzeltmesinin aynı sonucu doğuracağını söylemek doğru olmaz. Enflasyon düzeltmesi, işletmelerin bilanço yapısına göre etki doğurur. Dolayısıyla da her bir işletme için farklı vergisel sonuçlara neden olur.
Bir işletmede enflasyon düzeltmesinin ne yönde sonuç doğuracağı şirketin duran varlık yapısı, öz sermaye/borçluluk durumu, duran varlıkların aktife giriş süreleri gibi çoklu değerleme sonucunda tespit edilebilir. Bu nedenle de genelleme yapmak yerine her işletmeyi kendi başına değerlendirmek en doğru yoldur. Piyasada yapılan her tür genellemeler yanıltıcıdır.
Enflasyon düzeltmesi kimler için olumlu sonuç doğurur?
- Duran varlıkları ve stok kalemleri güçlü olan işletmeler,
- Öz kaynakları güçlü olan ve daha az yabancı kaynak kullanan işletmeler
Enflasyon düzeltmesi kimler için olumsuz sonuç doğurur?
- Öz sermayesinin üzerinde yabancı kaynak kullanan işletmeler
- Duran varlıkları az, stokları düşük olan işletmeler
- Yabancı kaynak kullanan ve gayri faal durumda olup tasfiye girmemiş işletmeler
2021’de olduğu gibi enflasyon düzeltmesi yine ertelenebilir mi?
Yeni bir yasa düzenlemesi yapılırsa elbette mümkündür. Ancak bugün itibariyle ertelenebilir demek spekülasyon yapmak anlamına gelir.
Borsa şirketleri de enflasyon düzeltmesine tabi olacak mı?
Borsa şirketleri vergi açısından enflasyon düzeltmesi yapacaklar.
Ancak Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu’nun (KGK), Türkiye Finansal Raporlama Standartlarını, Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama Standardını uygulayan şirketler tarafından TMS 29 kapsamında finansal tablolarda enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağının kamuoyuna duyurulması gerekiyor.
KGK’nın ölçüt olarak dikkate aldığı 3 yıllık ve yıllık TÜFE oranlarını incelediğimizde, Eylül 2023 itibariyle artış oranının sırasıyla yüzde 254,36 ve yüzde 61,53 olduğunu görüyoruz. Bu durumda borsa şirketleri için de enflasyon düzeltmesi yapılacağını öngörmek mümkün.
2004’te bir kez uygulanan enflasyon düzeltmesi uygulamasından ne gibi deneyimler edindik?
Açıkça ifade etmek gerekirse 2004’te gerçekleşen enflasyon düzeltmesi uygulaması pek çok işletmede eksik, fazla veya hatalı olarak uygulandı. Sonrasında bir daha uygulanmaması ve Maliye’nin bu konuda pek fazla inceleme yapmaması nedeniyle işletmelerce eksik ya da fazla kurumlar vergisi ödenmiş oldu.
Dolayısıyla da yeni dönemde enflasyon düzeltmelerinin doğru bir şekilde yapılması;
- Eksik ya da fazla vergi ödememek ve
- Gelecekte olası bir vergi incelemesinde cezai yaptırımlarla karşılaşmamak için büyük önem taşıyor.
